SCENSKA GIMNASTIČKA SNOVIĐENJA MIROISLAVA BENKE

Kao fabularni prosede svoje, već pete po redu scenske igre pokreta (ukoliko se može govoriti o bilo kakvoj fabualrnoj liniji) naslovljene „Na krilima snova„ premijerno izvedene u dvorani Gradskog pozorišta u Saroj Pazovi (sa ukupno 450 sedišta) Mirosalv Benka (Ašanja, 1956.) je uzeo jedan lirski pasaž iz svog snoviđenja, koji autor predočava gledaocu u svom katalogu, pretežno štampanom na engleskom, a samo delimično na srpskom i nezantno na slovačkom jeziku. “Sanjao sam“, uvodi Benka, scenaristra, režiser i autor total dizajna gledaoca u svoj novi koreodramski projekat, „kako se u osvit jednog letnjeg jutra, grupa mladih ljudi, posle avionske kataklizme našla na pustom ostrvu usred Pacifika: licem u lice sa surovom neosetljivošću života.“ Tako je nešto više od stotinak gledalca sa katalogom u ruci saznalo šta je autor projekta ,Benka, sanjao, a mogli su se osvedočiti šta se njegovoj trupi od dva igračka para plus jedn slepac i harmonikaš i ujedno i dečak koji ga vodi, događalo preciznih 55 minuta na sceni koja je bila preuređena u teren za takmičenje u parternoj gimnastici. Najpre su gledaoci dobrano zadrhtali od eksplozije koja po intezitetu nije bila znatno slabija od „oglšavanja„ NATO bombi koje su često ”posećivale” ovaj kraj uz sam Batajnički aerodrom u varljivo proleće pre 11 godina. A onda je sa široke pozornice pokuljao gusti dim, scenska magla koja se po kratkom postupku nastanila u polupraznoj dvorani u kojoj su prva četiri reda iz bezbednosnih razloga morala da ostanu prazna, a gledaoci su se umesto sirena oglašavali kašljem koji se mestimično mogao čuti i tokom cele predstave. Jedan od pozorišnih zaljubljenika iz Bačkog Petrovca koji je zajedno sa još desetak kulturnih radnika prevalio 80 kilometra u jednom parvcu samo da bi video kako se leti na krilima snova, glede dima, odnsno magle, citirao je stih iz pesme Vojislava Ilića „U poznu jesen“ koju je jednom davno, naučio napamet da je nikad ne zaboravi, i ne misleći da će mu pomoći za saopštavanje utisaka o nekoj pozorišnoj predstavi :“I guste slojeve magle u vlažni valja do...„. Ali, to je samo pojedinačan utisak astmatičnog gledaoca.

Benkino priklonjenje procesu koji vodi totalnom teatru

Benka se još pre dvadeset godina priklonio onom postdramskom procesu koji vodi totalnom teatru izabravši slobodan pokret glumčevog tela kao sveobuhvatan i iskren scenski izraz. Još 1990. godine kad je radio na svojoj prvoj koreo drami „S.O.S“ sa čudesnim igračem Janom Kožikom, predstavi koja mu je donela slavu na međunarodnim festivalima u Oslu i Helsinkiju, a kasnije izvedenoj i na Bitefu, Benka je svoju pozorišnu estetiku počeo da gardi na činjenici da je ljudsko telo kodirano i da je potrebno mnogo raznih tehnika da se ono oslobodi, ali je ono istovremeno i jedna istina. U koreodramskoj trilogiji koju je pod naslovom „Hleba i igara„ kako se zvala prva i najbolja predstava u njoj realizovana 2006. i uspešno prikazana na međunarodnim festivalima u Teheranu i Kairu na kojima je osvajala najviše nagrade, Benka u svojoj rediteljskoj koncepciji ostvaruje dva paralelna principa: prvi po kojemu se dramski proces odigrava među telima, a drugi, postdramski-na telima.

Kretanje na sceni je disanje

Pošto je Benka u celokupnom svom neverbalnom reditejskom opusu koji pored prve predstave pokreta “S.O.S” , trilogija “Hleba i igara “ i juče odigrana premijera “Na krilima snova“, anagažovao isključivo glumce i plesače amatere iz Stare Pazove, sa manje ili više scenskog iskustva i talenta, prvo čemu ih je naučio bilo je: kretanje na sceni je disanje. Bez pravilnog disanja kretanje je uobičajeno, a ne umetničko, ne scensko. To disanje je ustvari disanje vremena i prostora, ono odražava život i emituje ga. Međutim, njegovi plesači, što je posebno došlo do izražaja u predstavi “Na krlima snova“ u kojoj su plesači neretko svoje plesne pokrete svodili na gimanstičke akrobacije na pozornici kao prostoru za partersku gimanstiku, pokret je često presudan kao aranžer pogrešnog tumačenja. Dešavalo se da plesači u nedogled ponavljaju usvojenu koreografsku rečenicu pa se njihov ples približavao atletskoj vežbi, što sigurno nije bio rediteljski cilj.

Telo najbolje ume da oseti tišinu

Za razliku od iskustva u prethodnim svojim četirma predstavama neverbalnog teatra u kojima je makar u obrisima bila očuvana dramaturgija, ona je u sinoćnoj premijeri potpuno iščilela, a umesto nje nastao je novi scenski organizam: autodramaturgije tela. Koje najbolje ume da oseti tišinu. Benka je u toj predstavi najkompletnije i najdoslednije ostavrio svojhu ideju: ukoliko je filozofija nauka o slobodi mišljenja, onda je teatar pokreta pozorište slobode tela. Istraživanje slobode pokreta tela u igračkim parovima (Tea Balej i Miroslav Kožik, odnosno Adrea Stanišić i Milan Mutić) upućivalo da ovi skladni, elastični i do virtuoznosti u pojednim numerama uzdignuti plesači kroz fizičku radnju na sceni ne samo što su savaladali fizičku radnju kretanja tela, nego su u znatnoj meri uspevali da otkriju energetski omotač svojih tela i da ga u igračkom zanosu emituju do gledalaca, kao sigurni vladaoci energije sedam slojeva.

Sistem atrakcije zavođenja kao transfer ljubavi

U ovoj predstavi više nego u prehodnim iz neverbalnog kruga Benka je primenjivao sistem atrakcije zavođenja kao transfer ljubavi što je otvorilo krug zavođenja: lider, (reditelj)-glumac; glumac, odnosno plesač –glumac; plesač, odnosno glumac –reditelj. U ovoj koreo igri telo kao plesačev, odnosno glumčev teatarski izraz služilo je kao metod, vid, alegorijskog simboličnog istraživanja kroz proces rada na sebi, uzdižući se tako u neverbalnoj komunikaciji do univerzalnog ljudskog jezika.

Oslanjanje na ritualnu strukturu

Benka se često u ranijim koreo postavama, posebno u “Predelu oslikanom injem“ (koprodukcija Art centar “Hleba i igara“ i “Madlenijanum” iz Zemuna, 2008.) oslanjao na ritualnu strukturu čija je osnvna ideja dovodila do transcendentnosti. I u najnovijoj koreo igri naslućivala se, ali ne kao ranije izražjana, funkcija rituala da igrom ljudskog tela u pokretu povezuje spoljašnji i unutrašnji svet, makro sa ministrukturom. Ako istinski hoćete da osetitite pokret i igru, onda potpuno zaboravite sve o igri, poručivao je reditelj svom igračkom ansamblu, uveren da transmedijalni postupak u istraživanju kroz neverbalni proces može pomeriti granice pozorišne estetike.

Vizuelizacija “svega postojećeg”

Od svog prvog uspešnog rada sa pozorišnim amaterima pre više od tri decenije u predstavi rađenoj po dramatizovanoj priči jednog slovačkog pisca (Mira Urban), “Magla u svitanje“, Mirosalv Benka, koji je u međuvremenu završio dva fakulteta, glumu na Akademiji umentosti u Novom Sadu i režiju na Fakultetu umetnosti u Beogradu, je u svim svojim scenskim postavkama unapređivao i proširivao vizuelizaciju “svega postojećeg” primenjujući istovremeno govor tela kao simbolistički jezik, uveren da on jedino može dovesti do kolektivno nesvesnog, ali koji ostavlja i veliki prostor za greške. Taj prostor za greške nije ništa izgubio od svog obima ni posle premijere “Na krilima snova“. Posle koje nisu smanjene dileme odnosa savremenog teatarskog izraza čija je moć da odgovori izazovima duhu modernog vremena u XXI veku, i pozorišta. Ostaje jedna upitanost više prema materijalnom telesnom, kao osnovnom komunicijskom sredstvu u Benkinom postupku istraživanja teatra. Da li je zaista glumčevo-plesačevo telo bez reči, kombinaciji strujanja tridesetak glasova, - uz sadejstvo igre i muzike, zaista dovoljno da izrazi sve najdublje impulse i stanja kojima je obuzet glumac-plesač na sceni? Odgovor nismo dobili, ma koliko se Benka trudio da prikaže ljudsko telo kao i svaki drugi kulturološki fenomen, istorisjki i sociološki determinisan.

Produkcija: Art centar “Hleba i igara“ (Art Center Bread and Plays) Stara Pazova, sezona 2010/011, premijera izvedena 30. 10. 2010. Pored navedenih plesača igrali: Slavoljub Aleksić (čovek sa harmonikom) i Aleksandar Domonji (dete). Pomoćnik scenografa akademski slikar, prof.mr Jozef Klaćik, a pomoćnik kostimografa prof. Jelena Zlatković. Projekat su finansirali: Ministarstvo kulture Srbije, Pokrajinski sekretarijat za kulturu Vojvodine, Ministarstvo kulture Slovačke Republike i opština Stara Pazova.