Slikarstvo i vajarstvo

Likovna umetnost Slovaka u Vojvodini u 20. veku

Prva saznanja o likovnoj umetnosti vojvođanskih Slovaka nalazimo već u polovini 19. veka. Međutim pravi počeci likovnog stvaralaštva vojvođanskih Slovaka datiraju iz zadnje dekade 19. veka, kada je svoje prve slike naslikao i otišao na školovanje u Prag Karol Miloslav Lehotski (1879 – 1929), prvi školovani slikar iz redova vojvođanskih Slovaka. Početkom 20. veka Lehotski se vratio u svoje rodno mesto Lalić i odatle sa svojim slikama i izvanrednim slikarskim talentom putovao u Slovačku i Češku. Tamo je učestvovao na najznačajnijim kolektivnim izložbama radova slovačkih likovnih umetnika i kao impresionista postao istaknuta ličnost slovačke likovne umetnosti.

Za vreme njegovih studija u Pragu 1897. godine, u jednoj seljačkoj porodici u Bačkom Petrovcu, rođena je  Zuska Medveđova, koja je postala prva slovačka akademska slikarka. Zuska Medveđova je navodno svoje prve uljane boje dobila od K. M. Lehotskog a kao umetnica se po prvi put predstavila javnosti 28. avgusta 1919. godine u Petrovcu, na izložbi koju je organizovao upravo Lehotski u okviru prvih Slovačkih narodnih svečanosti. Zuska Medveđova je u velikoj meri uticala na umetnički senzibilitet vojvođanskih Slovaka i njeno likovno delo predstavlja trajni spomenik slovačkom vojvođanskom senzibilitetu.

Pored Zuske Medveđove, u međuratnom periodu počinje da slika i Oljga Garaj-Babilon (1905 – 1988), čije likovno delo ima pre svega značajnu istorijsku dimenziju više nego umetničku. Međutim njen likovno-pedagoški rad u petrovačkoj gimnaziji, zajedno sa Vjačeslavom Vovom Rovnevom, igra značajnu ulogu nakon drugog svetskog rata, kada se Zuska Medveđova odselila u Slovačku. U to vreme okupila se grupa likovnih umetnika, koja je obeležila slovačku likovnu umetnost naime pedesetih i šezdesetih godina 20. veka. Ovaj period bio je u znaku stvaralaštva Ane Maljah-Fajndović (1922 – 2001), Ane Piksiades (1924 – 2004), Jaroslava Šimoviča (1931), Štefana Lačoka (1933 – 2006) i drugih.

Istaknuta ličnost likovne umetnosti vojvođanskih Slovaka polovinom šezdesetih godina 20. veka postala je staropazovačka akademska slikarka Mira Brtka (1930), koja se školovala u Rimu i koja se od samog početka vezivala za abstraktan likovni izraz. I pored Ane Piksijades i Jaroslava Šimoviča, koji su se u tom periodu povremeno bavili abstrakcijom, Mira Brtka je nesumnjivo postala prva predstavnica abstraktnog likovnog izraza u umetnosti vojvođanskih Slovaka.

Sedamdesetih godina na likovnu scenu dolazi nova generacija slikara, grafičara i vajara, školovanih u Slovačkoj: Milan Suđi (1942), Vladimir Kardelis (1944), Pavel Pop (1948), Viera Fajndovič-Suđi (1948), Jozef Klaćik (1949), kao i slikarka  Marija Gaško (1948), školovana u Beogradu. U ovu grupu umetnika treba uvrstiti i vajare  Vladimira Labata-Rovneva (1946), Jana Stupavskog (1947), Miloslava Pavelku (1951) i Katku Pavelka-Vukajlić(1954) i slikara Ivana Križana (1944).

Krajem sedamdesetih i početkom osamdesetih godina na likovnu scenu stupaju i trojica istaknutih grafičara: Pavel Čanji (1953), Mihal Kiralj (1955 – 1995) i Martin Kizur (1957), koji su uticali ne samo svojim umetničkim, već i likovno-pedagoškim radom, kao i organizacijom našeg likovnog života i izložbene aktivnosti.

Grananje likovne umetnosti i porast broja akademski obrazovanih likovnih umetnika se nastavlja i u narednom periodu:  Miško Bolf (1960), Jan Agarski (1962), Rasćislav Škulec (1962), Marija Galat-Ćirović(1963), Šula Šanta (1969), Ingrid Cicka (1970), Marjan Karavla (1970), Sandra Kopčok (1970), Mihal Đurovka (1972), Jana Viergova (1975), Jan Triaška (1977), Milan Grnja (1979), Martina Karavla (1980), Danijela Triaška (1980), Marina Čanji (1981)... Mlađi umetnici od ovih spadaju  u 21. vek.