Galerija naivne umetnosti u Kovačici

Teško je odrediti, kada je tačno naivna umetnost u Kovačici nastala. Prvi slikari počeli su da slikaju iz hobija, bez ikakvog poznavanja akademske konstrukcije slika i likovnih kompozicionih elemenata.

Prvi, koji su uzeli četkicu u ruke i počeli da slikaju bili su Martin Paluška i Jan Sokol 30-tih godina prošlog veka. Već 1942. godine priključio im se i Mihal Bireš a kasnije i Vladimir Boboš. Ljubitelji slikanja su 1950. godine osnovali likovnu sekciju u okviru Kulturno-prosvetnog udruženja „Pokrok“ i za vrlo kratko vreme pridružili su im se slikari Martin Jonaš i Jan Knjazovic. U tom najranijem periodu nisu imali svoj lični prepoznatljiv stil. U početku su kopirali poznate slikare, preslikavali razglednice. Najviše ih je privlačila egzotika, kao što su naprimer venecijanske gondole, tirolski pejzaži, afrički tigrovi. Dobro su se u tome snalazili i obrazovali, ne osećajući potrebu za individualnim izrazom. Tek nešto kasnije, svaki od njih je u svom stvaralaštvu pronalazio svoj lični likovni izraz, jedinstven i karakterističan za svakog ponaosob. Taj svoj stvaralački čin prenosili su na platno. U Udruženje „Pokrok“ su postepeno dolazili novi samouki slikari.

Slikari iz Kovačice su svojim sugrađanima prvi put prezentovali svoje slike - ulja na platnu 1952. godine prilikom proslave 150. godišnjice od osnivanja mesta Kovačica. Na ovoj izložbi učestvovalo je dvanaest slikara, kao i Udruženje žena iz Kovačice sa svojim rukotvorinama. Među slikarima koji su izlagali svoje radove bili su: osnivači Martin Paluška i Jan Sokol, Michal Bireš, Vladimir Boboš, Vilma Đurić, Martin Jonaš, Jan Knjazovic, Pavel Suhanek kao i dva stolara, koji su pravili intarzije. Dakle 1952. godinu možemo smatrati godinom pojavljivanja kovačičke naivne umetnosti. Te iste godine osnovana je i likovna-slikarska sekcija, u okviru koje su bili aktivni najpoznatiji slikari kovačičke naive kao što su Martin Jonaš i Jan Knjazovic.

U početku su svoje radove izlagali samo samouki slikari, koji su inače bili zemljoradnici. Međutim već 1953. godine među njima se pojavio i prvi akademski slikar Stojan Trumić iz Pančeva, koji je kovačičkim slikarima bio od velike koristi. Naučio ih je kako pripremiti platno, kakve boje i četkice koristiti i još mnogo toga. Savetovao ih je da svaki od njih pronađe i prati svoj lični motiv. Tako je na jednoj strani nastala grupa, koja je izgrađivala svoj lični stil a na drugoj strani ostali su oni, koji su i dalje kopirali svetski poznata dela velikih umetnika. Prva grupa bila je mnogo istrajnija i već nakon godinu dana realizovala je izložbu, na kojoj se pojavljuju autorske slike sa određenim žanrom i motivima. Prva samostalna dela naslikali su Martin Jonaš (Žetva) i Jan Sokol (Kićenje neveste).

O slikarima naive u Kovačici se sve više govorilo, njihova dela izazivala su sve veću pažnju šire javnosti. U Kovačicu su zatim počeli da dolaze novinari, diplomate, akademski slikari, turisti, koji su za njih saznali putem štampanih i elektronskih medija. Tako je nastala potreba da se obezbedi prostor, gde bi na jednom mestu bilo izloženo više slika, po mogućstvu svih autora, kako bi ljubitelji naivne umetnosti dobili celokupnu sliku o naivnim slikarima. Iz toga je proistekla ideja o osnivanju Galerije slikara - zemljoradnika iz Kovačice.

Galerija je svake godine umesto članarine, od svakog člana dobijala po jednu sliku i na taj način postepeno formirala svoj sopstveni fond slika. Ova običaj traje i dan-danas. Galerija naivne umetnosti u Kovačici danas u svom fondu ima 521 sliku. Slike kovačičkih slikara prikazuju život i rad čoveka na selu. Na svoja platna slikari naivci verno prenose kovačičke narodne nošnje, narodne običaje, folklor, težak život seljaka, radove na njivi, dolazak Slovaka na ove prostore, prikazuju tradicionalnu sobu u kući seljaka, sa starim krparama i sličnim predmetima, takođe dvorišta seljačkih kuća, seoske ulice i slično. Na slikama dakle dominiraju interijer i pejzaži. Vrlo retko na njihovim slikama nalazimo mrtvu prirodu i portrete.

Posmatrajući dela starije i mlađe generacije vidljiva je velika razlika. Starija generacija stvara slike sa izrazitom narativnošću, koja je povezana sa raznim pričama i događajima, kao naizostavnim delom seoske sredine i kolorita slovačkog folklora. Mlađa generacija polako izlazi iz takve forme i uglavnom oslikava idilične prikaze bez mnogo likova i radnje, uglavnom pejzaže sa puno kolorita. Slikari najmlađe generacije vrlo često na svojim slikama spajaju realno i nadrealno, stvaran i nestvaran svet, čime njihove slike odišu fantazijom. Jak kolorit, intenzitet živih, očaravajućih i smelih boja jesu prepoznatljiv znak kovačičke škole naive. Taj kolorit preuzet je sa nošnji i slovačkog folklora, obogaćenog živim i jarkim bojama. Slike starije i mlađe generacije se tematski dosta razlikuju iako su ustvari dosta slične što se tiče samog žanra. Bitno je da svaki slikar ima svoj autentični, jedinstven motiv i sopstveni stil. Svaki od njih ima svoj vlastoručni slikarski rukopis i potpis.

Dana 15. maja 1955. godine otvorena je Galerija narodnih slikara iz Kovačice. Bila je to prva seoska galerija slika u Kovačici i uopšte prva seoska galerija slika u tadašnjoj Jugoslaviji. U tom periodu počinju da slikaju: Ondrej Venjarski, Jan Garaj, Pavel Lacko, Katarina Karlečik iz Kovačice i Jan Bačur iz Padine. Krajem 1957. godine, osnivanjem Doma kulture „3. oktobar“ u Kovačici dolazi do znatnih promena, jer je sve aktivnosti na polju kulture i umetnosti preuzela novoosnovana institucija. U okviru Doma kulture „3. oktobar“, Galerija naivne umetnosti funkcioniše od 1955. godine pa sve do 15. decembra 2008. godine, kada postaje samostalna institucija od nacionalnog značaja. Njen osnivač je Skupština opštine Kovačica.

Foto: Ana Kiš

Šezdesetih godina prošlog veka, kada naivna umetnost u Kovačici doživljava svoj procvat, Galerija dobija nove članove, pre svega najpoznatiju slikarku naive Zuzanu Halupovu, kao i Evu Husarikovu i Katarinu Kožikovu iz Kovačice i Jana Husarika i Mihala Povolnog iz Padine. Po prvi put se u Galeriji pojavljuju i slikari drugih nacionalnosti, kao što su Desa Petrov-Morar i slikar iz Pančeva Ondrej Pilh.

Sedamdesetih i osamdesetih godina prošlog veka Galerija naivne umetnosti prima nove članove, koji traže svoje mesto i lični slikarski izraz. Među slikarima, koji su se latili palete i četkice i izrazili želju da se priključe već poznatim slikarima su: Pavel Hajko, Jan Glozik, Zuzana Veresky, Pavel Cicka iz Kovačice, Martin Markov i Pavel Ljavroš iz Padine i Ferenc Pataki iz Zrenjanjina. U narednom desetogodišnjem periodu pojavljuje se još nekoliko novih umetnika.

Dela slikara naive iz Kovačice našla su se u mnogim svetski poznatim galerijama i muzejima, ravnopravno su zastupljena kao i slike ostalih svetskih umetnika.

U današnje vreme, Galerija naivne umetnosti veoma je poznata, i upravo zahvaljujući njoj i njenim slikarima u Kovačicu dolaze na hiljade poznatih i manje poznatih ljubitelja naive, izražavaju poštovanje i divljenje prema ruralnom umetničkom fenomenu kao što je kovačička naiva. Među najpoznatijim ličnostima, koje su posetile Galeriju su: Francois Mitterand, Mstislav Rostropovich, Pele, Ursula Anders, Alan Delon, Franco Nero, Juan Carlos i ostale istaknute ličnosti iz svih oblasti umetničkog i političkog života.

Posetioci Galerije naivne umetnosti u Kovačici ovde mogu videti, osim ulja na platnu, i ostale tehnike kao što je pastel, akvarel, grafike, kao i oslikane tikvice, male šamlice itd. Naravno, sve to uz detaljno objašnjenje stručnog lica zaposlenog u ovoj instituciji.

Foto: Ana Kiš

U septembru 1989. godine Galerija naivne umetnosti dobila je nove prostorije, u kojima nastavlja sa svojom delatnošću. Svake godine, prvog vikenda u oktobru u okviru manifestacije "Kovačički oktobar", u Galeriji se otvara tradicionalna izložba članova kovačičke naive.

Na „Kovačičkom oktobru“ je do sada svoje radove izlagalo više od 60 autora. U prethodnom periodu Galerija je imala 37 aktivnih članova. Danas je taj broj smanjen na 21.

Slobodno možemo reći da su slike članova Galerije naivne umetnosti u Kovačici umetnička dela, koja imaju trajnu vrednost.