UMENIE MIRY BRTKOVEJ (1930-2014)

Umetnička biografija Mire Brtke je izuzetno bogata. Svoju stvaralačku aktivnost ona je započela kao filmski stvaralac, neposredno posle okončanja studija na beogradskoj Akademiji za pozorišnu i filmsku umetnost, otsek filmske režije u klasi profesora velikog filmskog stvaraoca Slavka Vorkapića, 1955. godine. U subotičkom pozorištu režira Staklenu menažeriju Tenesi Vilijamsa kao diplomsku pretstavu a već sledeće godine je u Pragu gde radi kao asistent režije Otakara Vavre u filmu Protiv svih. Vraća se u Beograd i snima više dokumentarnih filmova, samostalno ili u saradnji sa Nikolom Majdakom. Tokom 1959. godine odlazi u Rim i tamo se upisuje slikarstvo na Akademiji di Belle arti. Uporedo sa studiranjem traje njena živa filmska aktivnost: sarađuje sa Đaninijem i Luzatijem na realizaciji crtanog filma Svraka grabljivica. Taj film je bio kandidovan za nagradu Oskar. U eri studentskih nemira 1968. godine ona kreira kostime za „omladinski“ film Paola Pietranđelija Porci con leali (Leteće svinje) unoseći slovenske i slovačke folklorne elemente i kolorit u moderno odevanje, što daje pečat italijanskoj modi tog vremena. Od tada postoji izraz – camicione slavo / slovenska košulja – zabeleženo je u uglednom modnom časopisu Vogue. Filmom će se baviti i kasnije: 1969. godine za Neoplanta film u Novom Sadu režira dokumentarni film Partizanske baze; za emisiju Enciklopedija za TV Beograd režira polučasovni film Slovaci, o dolasku Slovaka u ove krajeve; 1970. godine dobiva poziv u od Stipe Delića da učestvuje u radu na realizaciji filma Sutjeska a za TV Novi Sad realizuje film Venecijanski Biennale 1995. godine.

Njena intenzivna slikarska aktivnost započinje 1964. godine kada diplomira na Akademiji di Belle arti u Rimu kod profesora Franka Đentilinija i Mina Macarija. Za vreme boravka u Rimu ne prekida kontakte u Jugoslaviji. Učestvuje na mnogim značajnim izložbama kod nas, kao sto su beogradski Oktobarski saloni te Jugoslovenski trijenale. Samostalno izlaže u Salonu muzeja savremene umetnosti u Beogradu i u Galeriji savremene umetnosti u Novom Sadu. Istovremeno, njen italijanski period bio je izuzetno plodonosan. U Rimu je Mira Brtka član značajne grupe Illumination koju je 1967. godine osnovao japanski umetnik Nobuya Abe a kojoj su pripadali Marša Hafif, danas svetski poznata američka umetnica; Italijani Paolo Patelli i Aldo Schmit te srpska umetnica Milena Čubraković. Osnovni koncept ove grupe nametnuo je Abe nastojeći da princip sažete forme i geometrije bude oplemenjen kontemplacijom i spiritualnošću. Do izvesne mere Mira Brtka se pridržavala ovih načela ali je ubrzo, vođena vlastitim senzibilitetom, dospela do slikarstva intenzivno bojenih polja s tvrdim ivicama. Takvim ostvarenjima ova umetnica se uključila i u internacionalne umetničke tokove. Interesantan je podatak da je od 1970. godine učesnik pokreta Arteideologia čija je centrala u Italiji, a u kojem je delovala zajedno sa internacionalnom grupom umetnika među kojima su bile i ličnosti poput Bojsa, Kristoa, Pistoleta, Rihtera, Kunelisa i drugih.

Prvi samostalni nastup u našoj sredini Mira Brtka je, kako je već zapaženo, ostvarila na samom početku sedamdesetih godina a njen tadašnji slikarski koncept je predstavljao pravo osveženje. Jer, u tadašnjem srpskom i vojvođanskom slikarstvu bilo je veoma malo odlučno i dosledno sprovedenih zahvata u domenu čiste, geometrijske i minimalističke forme. Zbog toga njene izložbe slika, kolaža i crteža u Salonu Muzeja savremene umetnosti u Beogradu te u Galeriji savremene likovne umetnosti u Novom Sadu (1971), predstavljaju pravo otkrovenje i osveženje, a danas, u novijoj likovnoj kritici i istoriji umetnosti doživljavaju pravu revalorizaciju. Vremenom se pokazalo da se tadašnja ostvarenja Mire Brtke nalaze u inicijalnom jezgru mnogih potonjih pojava – pogotovo u srpskoj i vojvođanskoj umetnosti s kraja osamdesetih i tokom „diskretno modernističke“ umetnosti devedesetih godina proteklog veka.

Stvarajući u velikim ciklusima Mira Brtka je ostvarivala izuzetne domete u slikarstvu, kolažima, tapiseriji, filmu i videu, te u novije vreme i u skulpturi. Ono što je u tom kontinuitetu bilo konstantno jeste večita briga o stvaranju pročićenog i analitičkog koncepta umetničkog dela. Čistota formalnog dejstva, neekspresivnost, problematizovanje i filozofiranje slikarske ili skulptorske forme te jezička doslednost, međutim, nikada ne remete socijalnu funkcionalizaciju njenog izraza. U tom smislu iskaz Mire Brtke je blizak načelima koje je zastupao italijanski teoretičar modernizma Filiberto Menna, smatrajući da prava umetnost nikada nema nameru da se izdvoji iz društvenog miljea nego da svojom plastičkom konstitucijom nastoji da životnom okružju nametne principe „primenjljive“ za spoznaju i tumačenje sveta u kome umetnik živi i stvara.

Odlaskom Mire Brtke naša umetnost je ostala bez umetnice koja je je konstantno zastupala ideje modernosti i modernizma; koja je na jedan odista delotvoran način reprezentovala duh sveta i umetnosti našeg doba; koja je dosegla visoke domete svoje vitalističke plastičke misli - baš kao što se to nedavno sugestivno pokazalo i na velikoj izložbi „Slutnja, krv, nada – Primeri iz umetnosti u Vojvodini od 1914-2014“, koja još uvek traje u velikoj Galeriji Kunstlerhaus u Beču. Valja napomenuti da njena umetnost ima i lepu internacionalnim reputaciju, potvrđivanu uspešnim samostalnim izložbama u Italiji, Slovačkoj, Mađarskoj, Turskoj te nastupom na 54. internacionalnom bijenalu savremene umetnosti u Veneciji, 2011. godine.

Poseban značaj umetnost Mire Brtke ima za umetnosti vojvođanskih Slovaka. Njeno autentično delo je na izvanredan način doprinelo modernizaciji umetnosti pripadnika slovačke nacionalne zajednice u Srbiji. Svojim umetničkim senzibilitetom, kontinuirano reagujući na impulse aktuelnog sveta od postenformelističkih slika iz ranih šezdesetih; preko čistog apstrakcijskog slikarstva (geometrija, monohromija) iz sedamdesetih; postmodernistički i neoekspresionistički koncipiranih ostvarenja tipičnih za „umetnost osamdesetih“ (kolaži, slike); te novomodernističkih slika svedene strukture i konstruktivističkih skulptura iz devedesetih godina proteklog veka i nakon 2000-te – Mira Brtka je slovačkoj umetnosti u Vojvodini „obezbeđivala“ utisak savremenosti i modernosti. Stalnim prisustvom na izložbama Bijenala savremene umetnosti vojvođanskih Slovaka u Bačkom Petrovcu, baš kao i na drugim postavkama, ona je potvrđivala svoju svest o značaju jedne kulture kojoj je iskreno pripadala.