DUCHOVNÁ DYNASTIA HURBANOVCOV – k jubileu Starej Pazovy

U septembru 2010. godine Stara Pazova nizom prigodnih manifestacija obeležava 240. godišnjicu doseljenja Slovaka u ovo mesto i 60. godišnjicu smrti svog najslavnijeg sugrađanina, najplodnijeg slovačkog dramskog pisaca, pastora slovačke evangelističke crkve, Vladimira Hurbana Vladimirova (VHV).

Staropazovački konvent bira sveštenika iz varošice Hlobke, Slovačka

Kad je godine 1871. ukinuta Vojna granica, konvent slovačke evangelističke crkve u Staroj Pazovi izabrao je za sveštenika Vladimira Hurbana iz varošice Hlobke u Slovačkoj. Slava njegovog oca, Jozefa Hurbana, u čijoj je rođenoj kući godine 1843. postavljen kamen temeljac slovačkog književnog jezika, odavno je bila do dolnjozmeskih Slovaka, koji su naseljavali donje, južne zemlje prostrane carevine. A konvent je mogao izabrati i drugog kandidata, izvesnog Feliksa Kutlika, ali nije, jer je prednost i to jednoglasno, dao lično nepoznatom Hurbanu iz daleke slovačke varošice Hlobke, možda i baš stoga što je Kutlika dobro poznavao pošto mu je otac Jan bio učitelj u ovdašnjoj pučkoj školi. To je isti onaj Kutlik čiji će sin slikar Kiril (1869-1900) osnovati „prvu sliakrsku i crtačku školu“ u Beogradu, unoseći u njeno utemeljenje dosta veštine, predanosti i znanja. Izložba radova potomka staropazovačkog kandidata za pastora pod nazivom „Kiril Kutlik-Srpska crtačka i slikarska škola“ koju je pripremio Zdravko Vučinić, otvorena je pre dve godine u prodajnoj galeriji „Beograd“ u srpskoj prestonici.

Zrači neponovljivi duh Hurbanovih

Kad su izabrali svog farara između dva kandidata, demokratski, jednoglasno, „nakon duge i žučne rasprave“, pazovački prvaci na raskošno opremljenim kočijama, četvoroprezima, uputiše se drumovima carskim do daleke Slovačke i otud dovedoše sebi sveštenika koji već beše oženjen Augustom, rođenom Štur, sinovicom čuvenog Ljudovita Štura. Tako je izdanak jedne od nasjlavnijih porodica slovačke istorije, Hurbanovih, svetionika koji su svojim sjajem osvetljavali ne samo slovački nego i sveslovenski, opšte društveni, politički i kulturni preporod, započeo u sremskom selu Stara Pazova sa 3500 Slovaka i 900 Srba, svoju blistavu podvižničku misiju duhovnog pastira, naslednog farara i sabirnika svih slovenskih tragalaca ka svesrdnoj ispomoći i saradnji. Zahvaljujući Vladimiru Hurbanu koji će ostati pazovački farar četiri decenije, od 1874. sve do smrti, 1914., Stara Pazova će pored Sremskih Karlovaca postati najznačajniji sabirni centar panslovesnstva u Sremu i široj okolini iz koje će sve do polovine dvadesetog veka zračiti neponovljivi duh Hurbanovih i emitovati intelektualnu energiju koja pre toga nije ni naslućivana, a nakon toga je sasvim iščezla ostavivši samo u tragovima naznake mogućnosti neke nove obnove.

Otac farara Vladimira, duhovnik takođe, Jozef Miloslav Hurban, rodonačelnik intelektualne dinastije Hurbanovih, bio je u ovom sremskom selu na samom jugu carevine, još 1848. kod svog duhovnog sabrata farara Štefana Leške, odakle je, kako starostavne knjige zabeležiše „odveo preko 100 Pazovljana u srpske logore u Karlovcima, da na strani srpskog naroda ratuju protiv zajedničkog dušmanina.“

Osnivač Sloačkog narodnog pozorišta i Slovačke čitaonice

Zahvaljujući vizionarskom shvatnju značaja kulture i umetnosti za trajanje i očuvanje samobitnosti jedne nacionane zajednice u rasejanju, kakva je bila slovačka, čija je matica bila „iza brda, iza gora, iza voda“ pazovaskog farara Vladimira Hurbana, njegovom pregalaštvu i autoritetu ne samo među slovačkim nego i među srpskim stanovništvom u Pazovi i okolini, osnovne su dve kulturne institucije koje već traju i deluju duže od jednog stoleća: Slovačko pozorište koje je prvu premijeru izvelo 2. februara 1903. g., a dve godine kasnije na Hurbanovu incijativu počinje sa radom i Slovačka čitaonica čiju tradiciju nastavlja Gradska biblioteka. Hurbanov sin, nasledni sveštenik Vladimir Hurban Vladimirov, VHV, u čijoj rodnoj kući, parohijskom domu evangelističke slovačke crkve se začela ideja o osnivanju pozorišta i pripremana prva premijera, ceo svoj dugi i plodni stvaralački vek će posvetiti pozorištu kao pisac, reditelj, hroničar, pregalac i obnovitelj, koji ostavi potomstvu kao najplodniji slovački dramski pisac 67 dramskih dela najrazličitijih žanrova. Pošto je u Zagrebu završio gimnaziju, a Bratislavi i Beču teologiju, izabran je za sveštenika posle očeve smrti 1914. Pored crkvene službe, spisateljskog truda i predanosti pozorištu, VHV je značajno doprineo izgradnji Slovačkog narodnog doma 1928., a jedno vreme je bio i direktor ove kulturne ustanove.

Ljudmila Hurban, pozorišni hroničar, kritičar i najlepša Slovakinja svoga doba

Sestra VHV-a, Ljudmila Hurban, o kojoj je zapisano da je u svoje vreme bila lepotica ne samo u Donjoj zemlji, nego je svojom lepotom zasenila i sve druge Slovakinje u domovini, darovita glumica, koja je igrala u prvoj predstavi 2. februara 1903. godine, važila je za jednog od najproduktivnijih pozorišnih hroničara u Vojvodini na početku 20. veka, ali je odjednom 1934. godine prestala da piše i ostatak života provela kao nezbrinuta, neudata i razočarana, uboga samotnica (a ni njen brat VHV se nije ženio).

I tako već duže od stoleća i po traje samosvojni hurbanovski stil čiji je rodonačelnik bio Jozef Mioslav Hurban, a koji su rasprostirali po slovenskim zemljma njegovi sinovi Svetozar Miloslav Vajanski (1847.-1916.), Vladimir Hurban ( 1850.-1914.) sa svojim sinom VHV-om i kćerkom Ljudmilom Hurban.