DUŠAN KOVÁČ, DEJINY SLOVENSKA

Kaže se da istoriju pišu pobednici, međutim onu pravu ljudsku istoriju „piše,“ dakle stvara, sam životi a pobednici je samo krivotvore, prema svom nahođenju, u svoju korist, ideolozi selektiraju i iskorišćavaju za svoje pragmatične potrebe, književnici ulepšavaju ili dramatizuju… Samo pravi istoričari pokušavaju da je prikažu što istinitije i objektivnije. Među njih spada i akademik Dušan Kovač, inače brat bivšeg, prvog predsednika Slovačke posle razdvajanja Češke i Slovačke (1993). Knjigu Istorija Slovačke slovački akademik Kovač je objavio 1998. god u češkom izdavaštvu Lidové noviny u ediciji Istorija država imajući, između ostalog, u vidu činjenicu da u savremenoj slovačkoj literaturi nedostaje naučno zasnovana istorija Slovačke za širu javnost. Jedina publikacija ovakvog tipa je, prema njegovim rečima knjiga Slovenské dejiny grupe autora među kojima je bio i sam D. Kovač (1992). Međutim, ovakvi kolektivni radovi, doduše, imaju neospornu prednost u tome što je svaki autor stručnjak za razdoblje i problematiku koju obrađuje, ali njihov nedostatak je to što je, u takvim delima, teško sačuvati jedinstven stil i, relativno često, se, zbog detalja iz konkretnog razdoblja, gubi uvid u celinu. S druge strane, ako se pisanja ovakvog dela prihvati jedan autor, teško može da izbegne neka uprošćavanja i uvek mu preti opasnost da će napraviti i poneku grešku. Olakšica, u ovom smislu, autoru u pisanju ove knjige bila je u tome što je kao upravnik Istorijskog zavoda Slovačke akademije nauka i kao član uredničkog saveta Istorijskog časopisa već po funkciji morao da se bavi i rezultatima koje su u svojim istraživanjima postigle njegove kolege istoričari, koji proučavaju druga razdoblja, a koji su mu dali i značajne primedbe i dopune za ovu knjigu.

Odmah na početku rada na knjizi Istorija Slovačke autor se suočio sa suštinskim pitanjem, t. j. od kakvih metodoloških principa da krene, jer ako bi pod istorijom država podrazumevali istoriju državnopolitičkih programa, onda bi, u takvom smislu istorija Slovačke mogla do doseže samo do polovine 19. veka. Međutim, ako državu shvatamo u takvom strogom i modernom značenju te reči, onda ne bi starija bila ni istorija Italije, a o istoriji drugih savremenih evropskih država da i ne govorimo. Dakle, jasno da je pod pojmom istorija Slovačke autor morao obuhvatiti predmet mnogo širi, nego što je istorija samostalne slovačke države, odnosno slovačke državnosti (koja, praktično, počinje odvajanjem Slovačke od Češke 1993). U slovačkoj istoriografiji se već duže vreme ustalio predmet istorije Slovačke: to je istorija savremene slovačke teritorije, kombinovana sa istorijom slovačkog etnosa (etničkog entiteta). Ovaj princip se pokazao kao najproduktivniji za upoznavanje slovačkog društva.

Arheološki dokazani počeci naseljavanja teritorije Slovačke stari su oko 100.000 god. Čovek savremenog tipa se, na slovačkoj teritoriji, pojavio pre 30.000 godina a ratarska kultura ovde postoji od 5. milenijima pre Hrista. Sa druge strane, slovensko naseljavanje naseljavanje na slovačku teritoriju staro je samo 15 vekova, a o Slovacima, kao o samostalnom etnosu, korektno je govoriti tek od 10. veka. Savremena naučna istraživanja, doduše, govore da su u Karpatsku kotlinu Sloveni došli dok je još bila veoma retko nastanjena, međutim u istorijski poznatim razdobljima Karpatska kotlina nikada nije bila nenastanjena. Preistorijski etnosi su ovde, zajedno sa istorijskim narodima – Keltima Germanima a, napokon, i Rimljanima – ostavili su svoje tragove. Stanovništvo je migriralo, mešalo se, sukobljavalo i stapalo, asimiliralo.

Ako se, pak, polazi od principa državnosti, onda se istorija Slovačke odvijala, pre svega, u dva državna okvira – u Ugarskoj i Češko-Slovačkoj. Uprkos tome, istorija Slovačke se potpuno ne iscrpljuje u tim okvirima. To bi nam ubrzo postalo jasno kada bismo pokušali da istoriju Slovačke zamenimo istorijom Ugarske do 1918 godine, a posle 1918 istorijom Češko-Slovačke. Sem toga postoji i druga krajnost da se istorija Slovačke i Slovaka samo kao istorija nekog “slovačkog disidenta” u Ugarskoj ili, čak, i Čehoslovačkoj. Pronaći, u navedenom, prave proporcije predstavlja za slovačkog istoričara veoma važan problem, koji istoričari drugih država i naroda ne moraju da rešavaju, ili ne bar u takvom obimu.

Pošto su dosadašnja istorijska istraživanja u Slovačkoj bila, većim delom, usmerena na političku i kulturnu istoriju i istoriju elita, takva istorija čini i okosnicu ovog dela. Na kraju krajeva, kod ovog žanra, kod popularne istorije država i naroda – to važi uopšteno. Autor se, ipak, trudio, i u tome je u velikoj meri uspeo, da u delo unese i rezultate iz manje tradicionalnih oblasti istraživanja – iz socijalne istorije, istorije svakodnevnog života i istorije nastanka građanskog društva a i iz, do sada zanemarivanih, oblasti koje se tiču etničkih i verskih grupa – Jevreja i Roma na teritoriji Slovačke

Istinitost kod svake interpretacije istorijskog procesa je relativan pojam. Svaki istoričar za razliku od ideologa, trebao bi da se zalaže za istinito poznavanje društva i istorijskih procesa. Ipak, na svakom nivou saznanja ostaju i prazna mesta i sporne interpretacije. Sporne interpretacije, naravno, ne moraju da budu baš one koje se spornim često smatraju u javnosti. Zato, u ovoj knjizi, autor javnosti predočava takav sintetički pogled na slovačku istoriju koji, sigurno, neće biti iscrpan, ali će na u datom prostoru i sa neizbježnim sažimanjima pružiti sliku o tome šta su slovačka i evropska nauka u ovoj oblasti postigle a ta slika je sažeta u sljedećih šesnaest poglavlja: 1. Pre dolaska Slovena, 2. Stari Sloveni, 3. U srednjevjekovnoj Ugarskoj, 4. Pod pretnjom polumeseca, 5. U „prosvetljenom“ veku, 6. Nastanak modernog slovačkog naroda, 7. Postepeno otuđivanje od Ugarske države, 8. Prvi svetski rat, 9. U međuratnoj Čehoslovačkoj, 10. Slovačka država kao Hitlerov satelit, 11. Godine „dirigovane demokratije“, 12. Komunistička diktatura i njena kriza, 13. Od „normalizacije“ ka novoj nadi, 14. Pad komunizma, 15. Slovačka Republika, 16 Ulazak u 21. vek.

Ovaj osnovni sadržinski okvir funkcionalno dopunjuju prilozi na kraju knjige: Hronološki pregled značajnih događaja, Velikomoravski kneževi, Ugarski vladari, Predsednici Čehoslovačke republike i Predsednici Slovačke Republike.

Dakle s obzirom na navedeno, na kraju dozvoljavam sebi da, iako mi istorija nije struka, zaključim da su Slovačka akademija nauka iz Bratislave i Vojvođanska akademija nauke i umetnosti, u okviru međusobne saradnje, izdavanjem ove knjige, ostvarili veoma koristan izdavački čin, koji će doprineti boljem poznavanju Slovačke kod nas a i daljoj saradnji sa ovom nama „inostranim Slovacima“ zemljom porekla ili, pak, zemljom naših predaka, a ovako koncipirana knjiga će i, verujem, naići na povoljan odjek i kod stručnjaka i kod šire čitalačke publike.