Zavod za kulturu vojvođanskih Slovaka je svoju izdavačku produkciju obogatio još jednim značajnim izdanjem – zbornikom radova sa teatrološkog skupa posvećenog 150. godišnjici pozorišta u Petrovcu.

U toku 2016. godine je slovačko pozorište u Bačkom Perovcu obeležilo 150. godišnjicu svog postojanja. Ovim povodom je organizovano više manifestacija sa namerom da se pruži kompleksna slika značajne prošlosti pozorišta vojvođanskih Slovaka, da se izvrši analiza sadašnjeg stanja i da se otvore složena pitanja budućeg razvoja. U drugoj polovini godine su se smenjivala razna dešavanja kao što su napr. prikazovanje originalnog dokumentarnog filma, dokumentarna izložba, radionice, hepeninzi, inscenirana čitanja, predstavljanje knjiga i pozorišne premijere, sve u funkciji obeležavanja ovog jubileja.

Jedna od značajnijih manifestacija je bio teatrološki skup “Put između tradicionalnog i modernog”, koji je održan 27. avgusta 2016. u Bačkom Petrovcu. Jedan od rezultata ovog nučnog skupa je i objavljivanje istoimenog dvojezičnog slovačko-srpskog zbornika radova, koji je priredila Vladislava Fekete, naš istaknuti dramatrurg, autor, prevodilac, kulturni menadžer i pedagog, koja živi i radi u Slovačkoj. Vladislava Fekete je ujedno bila i stručni garant skupa.

Zbornik sadrži osam radova raspoređenih u dve tematske celine. Deo nazvan “Istorija i razvijanje tradicije” sadrži radove “Uvodna reč: 150 godina slovačkog pozorišta u Petrovcu ili O lepim Kolenjijevima i petrovačkom pozorištu” dr Mihala Babjaka, “Počeci i institucionalizacija pozorišta u Petrovcu (od zabave do pozorišta)” dr Jana Čanjija, “Petrovačko pozorište od kraja drugog svetskog rata do druge polovine 70. godina 20. veka” dr Dušana Bajina i “U službi duha i naroda” Katarine Melegove-Meljihove. Drugi deo zbornika nazvan “Perspektive” sadrži priloge: “Pozorište VHV nakon 2003. Egziti – posustajanja, preporodi i pitanje daljeg postojanja” Anamarije Boldocke-Grbić, “Slovačko vojvođansko pozorište – speofičnosti nastanka, razvitak i pitanje daljeg postojanja” dr Vladislave Fekete, “Vojvođanski umetnici u slovačkom profesionalnom pozorištu” Mr. Julijane Benjove, “Osobenost rediteljskog rukopisa – prilog portretu Ljuboslava Majere” dr Milivoja Mladenovića. Zbornik sadrži citiranu literaturu, a u završnom delu nazvanom “Spiskovi” čialac može da pročita beleške o autorima priloga, engleski rezime i registar imena.

Pozorište i pozorišna umetnost zauzima značajno mesto u istoriji kulture vojvođanskih Slovaka. Bilo je neophodno da prođe više od sto godina od trenutka njihovog dorganizovanog dolaska 1745. godine na prostore današnje Vojvodine, da bi 27. avgusta 1866. organizovali prvu pozorišnu predstavu “Stari kočijaš Petra III” u to vreme polularnog dramskog pisca Avgusta fon Kocebua, o čemu je sačuvano svedočanstvo u obliku kratke vesti u časopisu “Sokol”. Pozorište je u sredini vojvođanskih Slovaka pronašlo plodno tlo i postepeno se od lake zabave i romantičarskog diletantizma transformisalo u važan isnstrument za očuvanje i razvoj nacionalnog i kulturnog identiteta ove zajednice. Zahvaljujući svojim karakteristikama kao što su kolektivnost, interaktivnost, paralelizam čulnih opažanja, odnosno sinteza više različitih umetnosti, pozorište je postepeno osvajalo svoj prostor u skoro svim slovačkim sredinama i postalo takoreći obavezan oblik izražavanja i potvrde postojanja i razvijenosti slovačke kulture vojvođanskih Slovaka. Pozorište je bilo sredstvo za zabavljanje široke narodne mase, ali i efikasan instrument za ispoljavanje i jačanje nacionalne i kulturne svesti, da bi u drugoj polovini dvadesetog veka dostiglo nivo razvijenog amaterskog stvaralaštva, i napokon, zahvaljujući svojoj dugoj tradiciji i delovanju obrazovanih profesionalnih režisera i drugih pozorišnih stvaralaca, počelo da stvara značajne umetničke izraze, relevantne ne smo u kontektsu naše manjinske kulture, već i u kontekstu pozorišne kulture bivše Jugoslavije, a svoj kvalitet je neretko potvrđivalo i na mnogim senama i festivalima u inostranstvu.

Zbornik odražava stopedeset godina tradicije petrovačkog pozorišta kao kompleksan fenomen, preko kojeg je moguće sagledati mnogo kompleksnij kulturna i istorijska dešavanja u okviru slovačke manjine u Vojvodini. Ukazuje na nezamenljiv doprinos pozorišnih stvaralaca celokupnoj borbi vojvođanskih Slovaka za očuvanje vlastitog identiteta, za kulturnu i nacionalnu emancipaciju ali i za uključivanje u šire kulturne i društvene okvire. Sagledavanje razvojnih etapa našeg pozorišta otkriva bogatu skalu značajnih kulturnih dostignuća, ali i otvorenost naše manjinske kulture za dijalog sa dominantnom srpskom kulturom, kao i sa savremenim pozorišnim tendencijama u regionu, u Slovačkoj i na međunarodnoj kulturnoj sceni. Kao što govori urednica ovog zbornika: “Pozorište je postalo indikator razvoja društva, važan element u percepciji slovačke manjine, važan balans između tradicionalnog i modernog. Upravo su pozorište i pozorišni delatnici unosili u našu kulturu inovacije, provocirali i dijagnostikovali doba, njegove osnovne tendencije i moguće linije razvoja.”

Pozorište vojvođanskih Slovaka je prevalilo veliki put na kojem je doseglo svoj izuzetan kvalitativni zenit. Sadašnja dešavanja i tendencije u okviru zajednice vojvođanskih Slovaka otvaraju mnoga pitanja u vezi njene budućnosti a samim tim i budućnosti pozorišta. Zbog toga objavljivanje ovog zbornika ima svoj poseban značaj, pošto ostaje kao trajan dokument jednog kulturnog fenomena zvanog pozorište vojvođanskih Slovaka.

Ladislav Čanji